Het ouderverstotingssyndroom en de grootouders

Kwetsbare grootouders

Het valt mij op hoezeer grootouders, de ouders van verstoten ouders, lijden onder de contactbreuk tussen henzelf en hun kleinkinderen.

Volgens Gardner is een van de kenmerken van het ouderverstotingssyndroom dat niet alleen een van de ouders een haatcampagne vanwege de verblijfouder en het kind moet ondergaan, maar vaak ook de omgeving.

Grootouders langs de kant van de verstoten ouder zijn dan doorgaans de meest kwetsbare personen. Hun relatie met hun kleinkinderen komt in gevaar terwijl die meestal zeer bijzonder is.

Een unieke band

Er is een existentieel-transgenerationele band tussen grootouders en kleinkinderen: via hun kinderen hebben grootouders een biologische band met hun kleinkinderen. Hun kleinkinderen zorgen voor het voortbestaan van de familiestam, de familienaam … ‘voor eeuwig’.

Er is een emotioneel-relationele band: grootouders zijn van bij de geboorte betrokken bij het leven van hun kleinkinderen. Ze zien hen opgroeien en ontwikkelen. Ze genieten daarvan. Ze maken er zich zorgen om. Ze ontwikkelen een affectieve band. Kleinkinderen maken een essentieel onderdeel uit van hun dagelijks leven.

Er is een pedagogische band: veel grootouders zijn er om hun kleinkinderen te verwennen. Ze vormen een adempauze in het opvoedingsproces van de ouders. Ze zijn evengoed ‘leermeesters’, bronnen van wijsheid voor de kleinkinderen. Ze zijn voorbeelden voor de ontwikkeling van persoonlijkheid en vaardigheden van hun kleinkinderen. Soms krijgen grootouders een expliciete opvoedings- en verzorgingstaak als hen gevraagd wordt mee in te staan voor de opvang van hun kleinkinderen.

Dat alles maakt dat er sterke loyaliteitsbanden ontstaan en bestaan tussen grootouders en kleinkinderen.

Wellicht zijn er nog meer aspecten die de band tussen grootouders en kleinkinderen versterken en uniek maken, zoals soms financiële en andere materiële zaken.

 Dramatisch

Als hun kinderen scheiden is dat ook voor grootouders vaak een drama. Het geluk van hun zoon of dochter lag besloten in het huwelijk. Zo zag het er naar uit. Het blijkt niet zo te zijn…

Als de scheiding een vechtscheiding wordt, zullen ook grootouders lijden onder de heftige en voortdurende conflicten. Ze zien hun zoon of dochter lijden en vechten. Een objectieve kijk op het conflict is zelden mogelijk. Grootouders laten zich gemakkelijk meeslepen in het conflict. Door hun loyaliteit naar hun eigen kind zullen ze hem of haar steunen, hem of haar verdedigen, zijn of haar standpunt mee innemen. Soms onvoorwaardelijk! Zo belanden ze zelf  middenin de vechtscheiding.

Als hun zoon of dochter slachtoffer wordt van ouderverstoting, worden grootouders dat meestal ook. Ze worden a.h.w. slachtoffer van een ‘grootouderverstotingssyndroom’. Vaak komt er van de ene dag op de andere een breuk in het contact met hun kleinkind. Onbegrijpelijk!

Het is een pijnlijk verlies en er bestaat een grote onzekerheid omtrent het contactherstel. Wanneer zie ik mijn kleinkind weer? Zal ik mijn kleinkind ooit weer terugzien? Grootouders zweven tussen hoop en wanhoop. Als grootouders hoogbejaard zijn, dreigt het gevaar dat ze hun kleinkind nooit meer zullen zien.

Machteloosheid

Zoals ook hun verstoten zoon of dochter zich machteloos voelt in het verweer tegen de ouderverstoting, zo voelen ook grootouders zich onmachtig om ook maar iets te ondernemen naar contactherstel.

Wat doen? Toch trachten contact op te nemen? Is mijn kleinkind nog bereikbaar? Wordt mijn actie ervaren als lastig vallen? Brengen ik mijn kleinkind in een loyaliteitsconflict? Versterk ik het loyaliteitsconflict waar mijn kleinkind in verzeild is geraakt?

Wat doen? Mijn kleinkind dan maar ‘met rust te laten’? Maar misschien ervaart hij dat als een afwijzing? Maar misschien koestert mijn kleinkind stiekem de hoop om toch met zijn grootouders contact te hebben en wordt die hoop teniet gedaan als ik niets van mij laat horen?

Grootouders zien lijdzaam toe hoe hun zoon of dochter vecht om het ouderschap, om ouder te kunnen zijn. Ook dat belast grootouders enorm. De teleurstellingen van hun zoon of dochter zijn ook hun teleurstellingen. Als ze merken dat juridische stappen en hulpverlening tot niets leiden, is dat ook voor grootouders telkens weer een opdoffer.

 Naar de rechter

Personen die kunnen aantonen dat zij met een kind een bijzondere affectieve band hebben, hebben in principe recht op persoonlijk contact met dat kind. Grootouders zijn (doorgaans) in dat geval.

Grootouders kunnen naar de Familierechtbank stappen en dat recht afdwingen. De vraag is of dit in de praktijk tot resultaat zal leiden. De rechter zal immers moeten oordelen of dit contact ook werkelijk ‘in het belang van het kind is’. Het lijkt voor grootouders evident dat contact tussen henzelf en hun kleinkind wel degelijk ‘in het belang van het kind is’. En dat is het waarschijnlijk ook.

Niet in het belang van het kind?

Toch stelt zich in het geval van ouderverstoting een groot probleem! Wat is immers de situatie van het kleinkind? Hij heeft een van zijn ouders afgezworen en zich onvoorwaardelijk loyaal opgesteld tegenover zijn verblijfouder (of meent dat te moeten doen). Als het kind nu in contact mag/moet treden met de ouders van  zijn verstoten ouder komt hij andermaal in een loyaliteitsconflict. Het kind heeft het gevoel emotioneel te moeten kiezen tussen zijn verblijfouder enerzijds en zijn grootouders (langs de kant van de verstoten ouder) anderzijds. Voor kinderen weerom een hartverscheurende keuze. De rechter zal dan gemakkelijk geneigd zijn te oordelen dat contact met die grootouders niet ‘in het belang van het kind is’. Zeker als het kind al geruime tijd geen contact had, niet met de verstoten ouder en niet met de grootouders.

Hoorrecht

Het is pijnlijk voor grootouders om in het verslag, opgemaakt in het kader van de uitoefening van het hoorrecht, van hun kleinkind te moeten lezen welke hatelijke woorden hij uitspreekt t.a.v. de verstoten ouder, maar ook vaak t.a.v. henzelf. Zij kunnen deze haatuitspraken onmogelijk plaatsen binnen de relatie die ze altijd met hun kleinkind hadden.

Een wetsvoorstel

Er wordt gewerkt aan een versterking van het recht op persoonlijk contact van de grootouders. Een voorliggend wetsvoorstel wil sneller ingrijpen in het conflict rond het recht op omgang van de grootouders. Dat  door de mogelijkheid te voorzien om reeds op de inleidingszitting van de echtscheidingsprocedure door te verwijzen naar bemiddeling. Zo probeert de nieuwe wet escalatie van de conflicten te voorkomen. De rechter zal het contact met de grootouders alleen maar kunnen verbieden als het ingaat tegen ‘het belang van het kind’. Dit laatste zal vanzelfsprekend blijven doorwegen…

Een slechte band?

Er zijn ook grootouders die nooit een (goede) band met hun kleinkinderen hadden. Vaak hangt dit samen met de slechte band die zij met hun zoon of dochter hebben. Vaak hangt dit samen met een contactbreuk met hun zoon of dochter. Vaak weten zij niet eens of ze wel kleinkinderen hebben. Het lijden van deze grootouders is moeilijk in te schatten, maar zal ongetwijfeld vaak erg groot zijn. Ik kan er hier niet verder op ingaan. Het recht op persoonlijk contact afdwingen zal in deze situatie alleszins nog moeilijker worden.

De andere grootouders

In geval van echtscheiding speelt de omgeving een grote rol. Familie, vrienden en kennissen dragen al dan niet bij tot de escalatie van de conflicten. Ook grootouders – de ouders van het scheidende koppel – kunnen hier een grote rol spelen. Zowel de grootouders van vaderszijde als die van moederszijde kunnen invloed hebben op het echtscheidingsgebeuren.

Ik wil nu graag even kijken naar de rol van de grootouders van de zijde van de verblijfouder, de ouder die wel nog contact heeft met zijn kinderen. Bij ouderverstoting heeft deze verblijfouder de neiging om de andere ouder te demoniseren en het kind te programmeren zodat dat kind geen contact meer wil met die andere ouder.

Loyaliteitsgevoelens

De vraag stelt zich dan in welke mate de grootouders langs de zijde van de verblijfouder de loyaliteitsgevoelens van hun kleinkind naar zijn beide ouders kunnen zien … en respecteren. We moeten er immers van uitgaan dat kinderen loyaliteitsgevoelens koesteren naar hun beide ouders, ook bij een vechtscheiding, ook naar een verstoten ouder.

Het is voor grootouders niet evident om te erkennen dat hun kleinkind loyaliteitsgevoelens koestert naar zijn beide ouders … hoe verschillend van karakter en gedrag die onderling ook zijn.

Kunnen grootouders over de echtscheidingsperikelen van hun zoon of dochter heen kijken en zien dat hun ex-schoondochter of ex-schoonzoon toch een goede moeder of vader kan zijn? Daar moeten we immers in eerste instantie vanuit gaan. Beide ouders kunnen goede ouders zijn. Zelfs als er  tussen hen grote verschillen in opvoedingsstijl bestaan. Zelfs als ze geen geschikte partner blijken te zijn. Die laatste elementen zijn geen reden om de andere ouder te demoniseren en het kind zodanig te programmeren dat  hij die andere ouder verstoot.

Het is voor grootouders niet evident om over de kwetsuren en de frustraties heen te stappen die hun zoon of dochter tijdens het huwelijk, door en tijdens de scheiding (hebben) moeten ondergaan. En tegelijkertijd respect te hebben voor het ouderschap van hun ex-schoondochter en ex-schoonzoon. Nochtans is dat van groot belang om te voorkomen dat hun kleinkind in een emotioneel ondraaglijk loyaliteitsconflict terechtkomt.

Ontmoedigen

Grootouders kunnen bij een (dreigend) ouderverstotingssyndroom een grote rol spelen. Zij kunnen de contactbreuk van hun kleinkind met de andere ouder versterken of het contact van hun kleinkind met de andere ouder juist aanmoedigen.

Grootouders kunnen alleszins trachten hun eigen zoon of dochter ervan te overtuigen dat ook hun ex-partner recht heeft om ouder van zijn kind te zijn. Er bestaat gezagsco-ouderschap. Zij kunnen er alleszins voor pleiten dat hun eigen zoon of dochter het recht op persoonlijk contact van de ex-partner met zijn kind respecteert. Het gaat hier trouwens om grondrechten van het ouderschap! Het gaat hier om een wettelijke plicht!

Grootouders kunnen trachten hun zoon of dochter te doen inzien dat ook hun kleinkind recht heeft op (contact met) zijn beide ouders! Daarom is het van belang dat grootouders de lastercampagne van hun zoon of dochter tegenover hun ex-partner trachten te ontmoedigen en te stoppen. En dat ‘in het belang van hun kleinkind’.

Ook al is dat allemaal niet zo evident… Grootouders kunnen emotioneel onvermogend zijn om een neutrale houding aan te nemen in de vechtscheiding en bij ouderverstoting. Grootouders hebben niet altijd invloed op hun zoon of dochter… Deze inspanningen van de grootouders kunnen zelfs leiden tot conflicten tussen de grootouders en hun zoon of dochter… Toch mogen zij hun invloed ook niet onderschatten… Het gaat tenslotte om ‘het belang van het kind’…

 

BIBLIOGRAFIE

– Burgerlijk Wetboek – Boek I: Personen – TITEL IX Ouderlijk gezag – Art. 375bis – Grootouders hebben het recht op persoonlijk contact met het kind te onderhouden.

– De Vos I. &Van den Eynde I. (2018). 700 grootouders naar rechter om kleinkinderen te zien. Het Laatste Nieuws, 15 februari 2018.

– Driesen L. (2016). Kaat wil niet meer op bezoek. Het ouderverstotingssyndroom. Antwerpen-Apeldoorn: Garant, 140 p.

– Driesen L. (2017). Hoorrecht… Een vergiftigd geschenk? http://www.ludodriesen.be/2017/05/24/het-hoorrecht-een-vergiftigd-geschenk/

– Gardner R. (1998). Recommendations for dealing with parents who induces parental alienation syndrome in their children. Journal of Divorce & Remariage, Volume 28 (3/4), p. 1-21.

– Gardner R. (1999). Parental Alienation Syndrome (2dn Editon). Addendum I. Creative Therapeutics, Inc., Creskill, 5 p.

– Myde (2016). Grootouders moeten meer rechten krijgen bij scheiding. De Standaard, 6 juni 2016.

– Rogiers F. (2015). Grootouders tussen vechten en verzoenen. De Standaard 22 februari 2015.

-Uyttersprot G. (2018). Mededeling over haart wetsvoorstel omtrent het omgangsrecht van grootouders op Facebook d.d. 22 mei 2018.

– VRT NWS (2018). Oma’s en opa’s stappen vaker naar rechter voor bezoekrecht kleinkinderen. VRTNWS, 15 februari 2018.

 

2 reacties

  1. Isette duchateau schreef:

    U kan het zo treffend formuleren! U belicht alle aspecten van de situaties waarin grootouders bij ouderverstoting terecht kunnen komen.
    Zo herkenbaar en zo hartverwarmend!
    Dank u wel!

  2. Linda Muts schreef:

    Pijnlijk juist …Bij ons sinds 2015, na zware hersenbloeding van onze dochter die daardoor volledig hulpbehoevend is geworden Dank u voor het begrip en de uitleg x